کریدور زنگزور (TRIPP): فرصت بزرگ ترانزیت در قفقاز یا تهدید ژئوپلیتیک برای ایران؟

تاریخ به‌روز‌رسانی: ۱۱ اوت ۲۰۲۵

عبارت کلیدی اصلی: کریدور زنگزور

عبارت‌های کلیدی فرعی: TRIPP، مسیر ترامپ، قفقاز جنوبی، ارمنستان، آذربایجان، نخجوان، ترکیه، ایران، کریدور ترانزیتی

خلاصه اجرایی:

در ۸ اوت ۲۰۲۵، با میانجی‌گری آمریکا، ارمنستان و آذربایجان در کاخ سفید یک توافق صلح/ترانزیتی امضا کردند که شامل ایجاد مسیر اتصال آذربایجان به نخجوان از طریق استان سیونیک ارمنستان است. این مسیر که با برند TRIPP (Trump Route for International Peace and Prosperity) معرفی شده، بناست به‌صورت یک کریدور تجاری (نه نظامی) برای حمل‌ونقل و زیرساخت‌های ریل، نفت، گاز، فیبر نوری و احتمالاً برق توسعه یابد. طبق گزارش‌ها، حقوق توسعه ویژه/انحصاری برای ۹۹ سال به طرف آمریکایی داده می‌شود.

کریدور زنگزور چیست و چرا مهم است؟

کریدور زنگزور (بخش جنوبی ارمنستان/سیونیک) کوتاه‌ترین مسیر زمینی باکو→نخجوان→ترکیه→اروپا است و می‌تواند حلقه‌ی مهمی از «کریدور میانی» بین چین/آسیای مرکزی و اروپا شود. در توافق اخیر، تأکید شده مسیر تحت حاکمیت قانونی ارمنستان باقی می‌ماند و کاربری آن تجاری است.

مؤلفه‌های زیرساختی اعلام‌شده/محتمل

راه‌آهن باری برای پیوند با شبکه آذربایجان و ترکیه

خطوط لوله نفت و گاز جهت اتصال به بازارهای ترکیه/اروپا

فیبر نوری و احتمالاً انتقال برق برای تقویت اتصال دیجیتال و انرژی منطقه‌ای

توسعه توسط کنسرسیوم/طرف آمریکایی، با دوره واگذاری بلندمدت (۹۹ سال).

پیامدهای ژئوپلیتیک برای ایران:

کاهش اهرم ترانزیتی ایران در قفقاز جنوبی: مسیرهای جدیدِ شرق–غرب، بخشی از بار و اهمیت کریدورهای عبوری از ایران را دور می‌کنند.

فشار بر دسترسی زمینی ایران به بازارهای قفقاز و اروپا: مزیت نسبی کریدورهای ایران در سناریوهای خاص کمتر می‌شود.

بازتعریف موازنه نفوذ: حضور راهبردی آمریکا در سیونیک، وزن روسیه و ایران در معادله را کاهش می‌دهد.

منافع و ریسک‌ها برای بازیگران کلیدی

آذربایجان: اتصال مستقیم به نخجوان و سپس ترکیه؛ کاهش زمان/هزینه حمل؛ افزایش عمق ژئو‌اقتصادی.

ارمنستان: درآمد ترانزیتی، سرمایه‌گذاری زیرساختی و تضمین کاربری غیرنظامی تحت حاکمیت قانونی؛ اما ریسک حساسیت‌های امنیتی با همسایگان.

ترکیه: تکمیل حلقه اتصال به آسیای مرکزی از مسیر غیر روسی–غیر ایرانی؛ هم‌افزایی با کریدور میانی.

ایالات متحده: نفوذ راهبردی در گلوگاه قفقاز؛ اهرم ژئو‌اقتصادی در مقابل روسیه/ایران؛ برندسازی TRIPP.

وضعیت حقوقی/حاکمیتی مسیر

منابع خبری اشاره می‌کنند که مسیر تحت حاکمیت ارمنستان است و به‌عنوان «کریدور» با تعریف نظامی/اکستریتوریال اداره نمی‌شود؛ اما حقوق توسعه/مدیریت بلندمدت برای آمریکا پیش‌بینی شده است (گزارش‌ها از «۹۹ سال» می‌گویند). جزئیات حقوقی نهایی، متن کامل قرارداد و سازوکار حل اختلاف هنوز عمومی نشده و باید با انتشار اسناد رسمی راستی‌آزمایی شود.

اثر بر زنجیره‌های حمل‌ونقل منطقه‌ای:

زمان ترانزیت کوتاه‌تر برای بارهای قفقاز–ترکیه–اروپا

تنوع ریسک ژئوپلیتیک برای صاحبان کالا (کاهش وابستگی به یک مسیر)

رقابت تعرفه‌ای و ظرفیت‌گذاری جدید با مسیرهای عبوری از ایران و دریای خزر

افزایش جذابیت LCL/FCL و پروژه‌های انرژی/دیجیتال در محور شرق–غرب.

ریسک‌ها و عدم قطعیت‌ها:

حساسیت امنیتی ایران در مرزهای شمال‌غربی و احتمال تنش‌های نیابتی/مرزی.

ابهام در متن حقوقی و استانداردهای عبور (گمرک، کشتیرانی، ریلی، لوله).

پایداری سیاسی داخلی ارمنستان و آذربایجان و روند تعیین مرز/اسرا.

منابع منتخب برای راستی‌آزمایی:

گزارش Reuters/Politico/Time/WaPo درباره ماهیت توافق و نقش آمریکا/مدت ۹۹ سال.

Reuters

Politico

TIME

The Washington Post

El País درباره پیش‌نویس صلح و تجاری بودن مسیر تحت حاکمیت ارمنستان.

El País

Tasnim/Al Jazeera/Iran International درباره واکنش ایران.

Tasnim News

Al Jazeera

ایران اینترنشنال | Iran International

bne IntelliNews برای بستر کریدور میانی و ابعاد اقتصادی/رقابتی. 

IntelliNews

پوشش خبری تازه درباره توافق و کریدور زنگزور (TRIPP)

https://www.washingtonpost.com/politics/2025/08/08/azerbaijan-armenia-nagorno-karabakh-trump/

https://time.com/7308564/trump-peace-deal-armenia-azerbaijan